ضرورت شفافیت برای تحول در دانشگاه آزاد

شفافیت حتی دارای پیشینه دینی نیز است به‌طوری‌که اخیرا رهبر معظم انقلاب به استناد روایتی از امیرالمومنین علی(ع) تاکید کردند که «شفاف‌سازی» از رفتارهای عملی امام علی(ع) بوده و در سیره و روش امامان شیعه از جایگاه خاصی برخوردار بوده است.

در دهه‌های اخیر موج گسترده‌ای از تحقیقات درباره علل فساد انجام گرفته و به‌طور کلی فساد نه‌تنها مشکلی اخلاقی محسوب می‌شود، بلکه مانع عمده‌ای برای پیشرفت و تحول به شمار می‌رود. در این بین شفافیت و نظارت اجتماعی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین داروهای ضد‌فساد به شمار رفته است. اصل شفافیت به خودی خود آنقدر ابزاری مهم درمقابله با فساد است که برخی نظریه‌پردازان همچون لینستت و نارین معتقدند شفافیت به خودی خود و به‌سادگی اطلاعاتی که در دسترس است برای جلوگیری از فساد و سایر اشکال آن به اندازه کافی کار خواهد کرد.

شفافیت حتی دارای پیشینه دینی نیز است به‌طوری‌که اخیرا رهبر معظم انقلاب به استناد روایتی از امیرالمومنین علی(ع) تاکید کردند که «شفاف‌سازی» از رفتارهای عملی امام علی(ع) بوده و در سیره و روش امامان شیعه از جایگاه خاصی برخوردار بوده است.

با توجه به آنچه گفته شد، امروز جامعه ما به دلیل نقصان‌های موجود در مسیر شفافیت از یک فساد ساختاری رنج می‌برد؛ فساد ساختاری البته تا تبدیل شدن به فساد سیستماتیک که شاخصه‌اش غیرقابل اصلاح بودن آن است، متفاوت است. اما باید به این امر توجه داشت که در فساد ساختاری، برخی ساختارها به‌عنوان یک مانع قابل تامل برای زندگی سالم عمل می‌کنند و البته بعضا مانع فساد نیز نمی‌شوند که این خود باعث بروز معضلات مهمی در فضای اجتماعی شده است.

لذا ضروری است مسئولان و سیاستگذاران در بخش‌های مختلف کشور با اصلاح ساختارها و مقابله با اصل فساد و محدود نشدن آن به برخورد موردی با مفسد، اقدامات موثری صورت دهند که دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان یک مجموعه بزرگ دانشگاهی با گردش مالی قابل توجه نیز از این قاعده مستثنی نیست. ضمن اینکه برخی اقدامات غیرشفاف در سال‌های گذشته این مجموعه دانشگاهی و تنزل این نهاد علمی به یک قلک مالی در راستای تامین منافع شخصی و سیاسی جریان حاکم بر آن، منجر به شکل‌گیری یک سوءظن بزرگ در فضای اجتماعی پیرامون آن شده است که این مساله ضرورت انجام اقدامات عاجل در مسیر ایجاد شفافیت در جهت مقابله با فساد را بیشتر می‌کند تا دانشگاه آزاد اسلامی با اصلاح باور اجتماعی بتواند در راستای رسیدن به جایگاه مناسب علمی و تبدیل شدن به یک دانشگاه حل‌مساله حرکت کند.

بنابراین با توجه به مقدمه‌ای که بیان شد انجام چند مهم بسترساز شفافیت و آزادی اطلاعات است که به اختصار بیان می‌شوند:
1- حذف دیوان سالاری: به‌طور واضح مقصود پاسخگویی به درخواست‌ها و شکایت‌ها در کوتاه‌ترین زمان است که از بسترهای مهم ایجاد شفافیت به‌شمار می‌رود و تا زمانی که روند اداری با پیچیدگی همراه باشد، ارائه اطلاعات صحیح به افکار عمومی ممکن نخواهد بود.

2- وضع قوانین متقن و نظارت بر حسن اجرای آن: قطع یقین وضع قوانین و ضوابط صحیح و عادلانه کاری بس مشکل و مهم است که نیازمند بازخوانی قوانین و بخشنامه‌های موجود و ساماندهی آن در راستای رفع قوانین بعضا تبعیض‌آمیز است و البته مهم‌تر از آن نظارت بر حسن اجرای قوانین است که نیازمند توجه ویژه به امر نظارت و بازرسی است.

3- آزادی‌بیان و فضای نقد: یکی از ظرفیت‌های مهم در مسیر مقابله با فساد، بهره‌برداری درست از ظرفیت‌های اجتماعی بدون وابستگی‌های ساختاری و ذی‌نفع در جهت نقادی است که درصورت ایجاد یک بستر مناسب برای آزادی‌بیان حاصل می‌شود. مجموعه تشکل‌های دانشجویی یک ظرفیت مناسب در این خصوص هستند که با برقراری ارتباط اعتماد‌بخش می‌توان از این ظرفیت بی‌نظیر برای مقابله با فساد استفاده کرد.

4- پاسخگویی و گزارش‌دهی: یکی از اقداماتی که کمک‌ شایانی به ایجاد شفافیت و مبارزه با فساد می‌کند، الزام مسئولان به پاسخگویی و ارائه گزارش‌های مستند در بازه‌های زمانی مشخص است تا ظرفیت نظارت اجتماعی برای مشخص‌شدن تخلفات احتمالی فراهم شود. این مهم در دوران حکومت امیرالمومنین(ع) از سوی ایشان مورد توجه قرار می‌گرفت و ایشان ضمن گزارش‌دهی به مردم از آنها می‌خواهد از او سوال کنند تا ابهامی برای مردم باقی نماند. (نهج‌البلاغه خطبه‌های 93 و 189)

امام علی(ع) همچنین کارگزاران را از پوشاندن اطلاعات منع می‌کرد (همان: 18) و حتی به آنها تاکید می‌کند کار زیاد نیز نباید باعث غفلت از پاسخگویی شود. (همان: 53)

در پایان تاکید می‌شود بسط شفافیت در مجموعه‌ای همچون دانشگاه آزاد اسلامی نیازمند انجام مطالعات دقیق و آسیب‌شناسی میدانی از واحدهای این دانشگاه است که علی‌القاعده در یک بازه زمانی کوتاه‌مدت میسر نخواهد بود اما درصورت حرکت در مسیر، منجر به استشمام عطر شیرین عدالت در محیط می‌شود.